Wat is de elementaire leeshandeling?

Aanleren van de klank-tekenkoppeling

De Nederlandse taal telt 36 tekens (grafemen): letters en lettercombinaties zoals ‘ui’ en ‘oe’. Bij elk teken hoort een betekenisonderscheidende klank (foneem). Het onder de knie krijgen van de klank-tekenkoppelingen is de elementaire leeshandeling.

Het systeem van geschreven taal leren

Bij de start van het leren lezen, leren leerlingen welke klank bij welk teken hoort. Ze zien de letter b en koppelen daaraan de klank bu. Dat gebeurt op twee manieren. De leerling ziet een woord, onderscheidt de tekens, koppelt de klanken aan de tekens en voegt deze klanken samen tot een woord (auditieve synthese). Het kan ook andersom: de leerling hoort een woord, verdeelt het in klanken (auditieve analyse) en koppelt daar de lettertekens aan.

Als leerlingen alle letters en lettercombinaties kennen, kunnen ze klankzuivere woorden – woorden die je schrijft zoals we ze uitspreken, bijvoorbeeld ‘vis’ en ‘boom’ – verklanken en schrijven. Leerlingen beheersen dan de elementaire leeshandeling.

Mentale representaties

Bij het lezen van een woord halen leerlingen uit hun geheugen eerst de bij de verschillende lettertekens behorende klanken op. De volgorde van deze klanken moeten ze onthouden en vervolgens samenvoegen tot een woord (synthetiseren). Leerlingen met een rijke woordenschat zijn bij deze laatste stap in het voordeel: zij herkennen woorden sneller.

Door te oefenen met lezen slaan leerlingen van steeds meer woorden de klanken, klankstructuren en woordbetekenissen op in hun geheugen. Deze mentale representaties worden steeds verfijnder. Zo ontdekken leerlingen bijvoorbeeld dat elk woord minstens één klinker bevat. Hierdoor herkennen ze bekende woorden sneller en kunnen ze onbekende woorden makkelijker decoderen. Zo ontstaat er ruimte voor het ontwikkelen van vloeiende leesvaardigheid.