Hoe stimuleer je (on)gemotiveerde lezers?

De leesmotivatie van leerlingen verschilt en ze hebben dan ook verschillende vormen van ondersteuning nodig. Als leerkracht is het de kunst om hierop in te spelen. Dit vergt weliswaar een tijdsinvestering, maar kan wel voorkomen dat leerlingen uitvallen op lezen.

Bij sommige leerlingen moet je de leesmotivatie nog volledig aanwakkeren of zelfs barrières wegnemen. Bij andere kun je voortbouwen op eerdere positieve ervaringen. Globaal zijn er vier typen lezers te onderscheiden: de niet-lezer, de geïnteresseerde niet-lezer, de af-en-toe-lezer en de fervente lezer. Elk type staat op een ander punt in de leesontwikkeling en vraagt een eigen aanpak.

De niet-lezer stimuleren

Niet-lezers zijn moeilijk aan te sporen tot lezen. Soms staan ze onverschillig tegenover lezen, in andere gevallen voelen ze een afkeer en mijden ze lezen. Leerlingen die lezen vermijden, doen tijdens de les bijvoorbeeld alsof zij lezen, stoppen er zo min mogelijk tijd en moeite in en gaan leesopdrachten uit de weg. Ze ervaren negatieve emoties tijdens het lezen, zoals verveling, frustratie of angst. Ook voelen ze zich vaak onzeker over hun leesvaardigheid.

Een afkeer van lezen ontstaat doorgaans door negatieve leeservaringen. Om het tij te keren, is het zaak om de drempels zoveel mogelijk weg te nemen.

Voor alle leerlingen zijn succeservaringen belangrijk, maar voor deze groep in het bijzonder. Door hen te helpen teksten te vinden die aansluiten bij hun leesniveau en interesse, kunnen deze leerlingen zelfvertrouwen opbouwen. Dit vraagt om een veilige  lees- en leeromgeving, waarin ze zich niet beoordeeld voelen, maar gesteund.

Met extra hulp bij het vloeiend leren lezen en tekstbegrip kun je hun leesvaardigheid, en daarmee hun zelfvertrouwen, stapje voor stapje vergroten. Deze leerlingen vinden lezen vaak onbelangrijk. Laat hen dus de waarde van lezen ervaren, bijvoorbeeld door voor te lezen of hen teksten te geven over thema’s die hen interesseren.

Niet alleen voor de leesmijders, maar ook voor onverschillige niet-lezers zijn positieve leeservaringen van groot belang. Het zelf kiezen van een geschikt leesboek is voor hen vaak nog lastig, dus hierbij kunnen ze jouw steun goed gebruiken. Maak tijd om een-op-een met leerlingen in gesprek te gaan om te achterhalen waar ze enthousiast van worden.

Via voorlezen of luisterboeken kunnen deze leerlingen een eerste voorzichtige stap zetten naar leesplezier. Blijf hun leesproces in dit opzicht goed volgen, zodat je tijdig kunt bijsturen als hun leeservaring toch negatief dreigt te worden. 

De geïnteresseerde niet-lezer stimuleren

Bij dit type gaat het, zoals de naam al aangeeft, om leerlingen die niet lezen, maar hier wel welwillend tegenover staan. Vaak zijn dit leerlingen die door de bomen het bos niet meer zien: ze willen misschien wel een leuk leesboek uitkiezen, maar weten niet waar te beginnen. Deze leerlingen kun je, net als niet-lezers, helpen bij het kiezen van boeken door een voorselectie te maken op basis van hun interesses. Je kunt hun leesinteresse ook opwekken door bijvoorbeeld een intrigerende of spannende passage uit een boek voor te lezen. Of laat leerlingen elkaar boeken aanprijzen.

Het creëren van een leesroutine is voor deze leerlingen belangrijk. Zo wordt lezen steeds makkelijker en vanzelfsprekender. Organiseer op een vast moment voorlezen en vrij lezen in de klas, en moedig leerlingen aan om ook thuis op een vast moment te lezen. Geef leerlingen mee dat ze een boek niet uit hoeven te lezen: als het niet bevalt, kunnen ze ook in iets anders beginnen. Dat doen volwassen lezers tenslotte ook.

De af-en-toe-lezer stimuleren

Af-en-toe-lezers zijn enigszins wispelturig in hun leesmotivatie. Op sommige momenten willen ze graag lezen, op andere momenten vermijden ze het liever. Zo lezen zij misschien wél graag in stripboeken of tijdschriften, maar zijn ze niet vooruit te branden met leesboeken. 

Af-en-toe-lezers hebben de neiging om veilige keuzes te maken: boeken waarvan ze al weten dat ze die leuk zullen vinden. Ze verslinden bijvoorbeeld alle delen van De Grijze Jager, maar zijn huiverig om eens iets nieuws te proberen. Ze hebben de hulp van iemand anders nodig om ze verder te laten kijken dan die vertrouwde teksten. Door boeken voor hen te kiezen met nieuwe en vertrouwde elementen, help je hen om hun leessmaak stukje bij beetje te verbreden. Af-en-toe-lezers zijn dus net als de andere typen gebaat bij hulp bij de boekkeuze.

De fervente lezer stimuleren

Fervente lezers zijn sterk intrinsiek gemotiveerd om te lezen. Ze doen niets liever dan wegkruipen in een boek of praten over hun leeservaringen. Geen wonder dat ze van alle typen de beste leesprestaties behalen.

Toch betekent dit niet dat ze geen ondersteuning nodig hebben. Fervente lezers halen energie uit het delen van hun leeservaringen en hun liefde voor lezen met anderen. Je kunt hierin voorzien door boekgesprekken in de klas te organiseren of door deze leerlingen een voorbeeldfunctie te geven. Zo kun je ze bijvoorbeeld vragen om een boekenblog of –vlog te maken voor hun klasgenoten.